8 Φεβρουαρίου 2010

Έβαλε ο Θεός σημάδι παλικάρι στα Σφακιά

Κλείνουν 30 χρόνια από το θάνατο του παλληκαριού της Κρήτης, του μεγάλου τροβαδούρου, Νίκου Ξυλούρη. Το κείμενο το ξεσήκωσα από εδώ

Tα πρώτα του βήματα

Ο «Αρχάγγελος της Κρήτης» γεννήθηκε στις 7 Ιουλίου του 1936 στα Ανώγια Ρεθύμνου. Ήταν μόλις πέντε ετών, όταν στις 13 Αυγούστου του 1941 οι γερμανοί κατακτητές εισέβαλαν στο χωριό του και το έκαψαν. Οι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες στην κοιλάδα του Μυλοποτάμου, για να επιστρέψουν στον τόπο τους τρία χρόνια αργότερα, μετά την απελευθέρωση.

Τα πρώτα χρόνια στα κατεστραμμένα Ανώγια είναι φτωχικά και δύσκολα για την οικογένεια του Νίκου Ξυλούρη, όπως και για όλους τους συγχωριανούς του. Ο ίδιος φεύγει για το Ηράκλειο, για να μάθει γράμματα. Το σχολείο, όμως, του είναι μάλλον αγγαρεία και ήδη έχει δείξει την κλίση του στη μουσική.

Μια μέρα βλέπει έναν συγγενή του να παίζει λύρα κι από τότε του καρφώνεται η ιδέα να μάθει αυτό το όργανο. Οι αντιρρήσεις του πατέρα του κάμπτονται από τον δάσκαλό του, που αναγνώρισε από νωρίς το ταλέντο του. Έτσι, σε ηλικία μόλις 10 ετών, αποκτά την πρώτη του λύρα, σταματά το σχολείο στην Γ' Δημοτικού και μετά από ενάμιση χρόνο μαθητείας δίπλα στον λυράρη Λεωνίδα Κλάδο, ξεκινά να βγάλει το ψωμί του παίζοντας σε γάμους, βαφτίσια και γιορτές, σ' όλη την Κρήτη.

Το 1953 ο 17χρονος Νίκος αφήνει πίσω το χωριό του, για να εγκατασταθεί στο Ηράκλειο. Πιάνει δουλειά στο κέντρο «Κάστρο» και με τα λεφτά που παίρνει πληρώνει ίσα ίσα το ενοίκιο για την κάμαρά του. Έχει ν' αντιμετωπίσει τη μουσική της εποχής (ταγκό, βαλς, ρούμπα, σάμπα κλπ), καθώς και τους μεγάλους λυράρηδες που δεν τον βλέπουν με καλό μάτι. Οι καλοί φίλοι που έχει αποκτήσει στο Ηράκλειο τον βοηθούν, οργανώνοντας γλέντια, και το όνομά του αρχίζει σιγά - σιγά να γίνεται γνωστό στο ευρύ κοινό.

Σε μια αποκριάτικη γιορτή βλέπει την Ουρανία Μελαμπιανάκη, γόνο αριστοκρατικής οικογενείας, και την ερωτεύεται. Για ένα χρόνο της κάνει καντάδα κάθε βράδυ κάτω από το παράθυρό της, χωρίς στην πραγματικότητα να έχουν μιλήσει ποτέ. Η ταξική τους διαφορά θα τους αναγκάσει να κλεφτούν και να παντρευτούν κρυφά, στις 21 Μαΐου του 1958. Μαζί θα αποκτήσουν δύο παιδιά, τον Γιώργη και τη Ρηνιώ.

Στο μεταξύ, η ανοδική πορεία του συνεχίζεται. Σκοπός του είναι να μάθει ο κόσμος τα τραγούδια της Κρήτης έξω από τα σύνορά της. Το Νοέμβριο του 1958 ηχογραφεί τον πρώτο του δίσκο με την εταιρία «Odeon» υπό τον τίτλο «Μια μαυροφόρα που περνά», παίρνοντας ως αμοιβή 150 δραχμές! Ο δίσκος γνωρίζει επιτυχία και η εταιρία του τον βοηθάει να κάνει κι άλλους, βγάζοντάς τον από τις δύσκολες μέρες.

Το 1966 το κράτος επιλέγει και στέλνει τον Νίκο Ξυλούρη σ' ένα διαγωνισμό δημοτικής μουσικής στο Σαν Ρέμο της Ιταλίας, οπού ανάμεσα σε δεκάδες συγκροτήματα απ' όλο τον κόσμο παίρνει το πρώτο βραβείο για την ερμηνεία του στο συρτάκι που έπαιξε με τη λύρα. Ο διάσημος για την Κρήτη λυράρης, ύστερα από πολύ κόπο και προσπάθεια, ανοίγει τα φτερά του και γίνεται γνωστός σ' όλη την Ελλάδα.

Καριέρα στην Αθήνα

Τον Απρίλιο του 1969 ο Νίκος Ξυλούρης κάνει την πρώτη δοκιμαστική εμφάνισή του στην Αθήνα, στο κέντρο «Κονάκι», και ο κόσμος τον αποθεώνει. Το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου αποφασίζει να εγκατασταθεί στην πρωτεύουσα. Ένα από εκείνα τα βράδια, επισκέπτεται το μαγαζί ο σκηνοθέτης και ποιητής Ερρίκος Θαλασσινός. Γνωρίζονται και γίνονται αχώριστοι φίλοι.

Ο Θαλασσινός μιλάει γι' αυτόν στον μουσικοσυνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλο, με τον οποίο συνεργάζονται για πρώτη φορά στο «Χρονικό», μία ενότητα τραγουδιών που θέτει σε νέα βάση τη σχέση της παράδοσης με το παρόν. Έξι μήνες αργότερα κυκλοφορεί ο δίσκος - αναφορά στα «Ριζίτικα» της Κρήτης, για τον οποίο βραβεύεται από τη Γαλλική Ακαδημία Σαρλ Κρος. Το Μάιο του 1971 ξεκινούν κοινές εμφανίσεις στη μπουάτ «Λήδρα» στην πλάκα.

Μέσα στην καρδιά της δικτατορίας, η φωνή του Ξυλούρη, είτε λέει τα τραγούδια του Μαρκόπουλου, είτε παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης, γίνεται σημαία αντίστασης... «Πότε θα κάνει ξαστεριά», «Αγρίμια κι αγριμάκια μου». Ακολουθούν δύο ακόμα κύκλοι τραγουδιών του Γιάννη Μαρκόπουλου, η «Ιθαγένεια» και ο «Στρατής ο θαλασσινός», αλλά και συνεργασίες με τον Σταύρο Ξαρχάκο («Διόνυσε, καλοκαίρι μας», «Συλλογή»), τον Χριστόδουλο Χάλαρη («Τροπικός της Παρθένου», «Ακολουθία») και τον Χρήστο Λεοντή («Καπνισμένο μου τσουκάλι»).

Το καλοκαίρι του 1973 ο Νίκος Ξυλούρης κάνει το ντεμπούτο του στο σανίδι. Κρατά τον καθοριστικό ρόλο του τραγουδιστή στην παράσταση «Το μεγάλο μας τσίρκο» που ανεβάζουν η Τζένη Καρέζη και ο Κώστας Καζάκος στο θέατρο «Αθήναιον», με αντικείμενο την ιστορική διαδρομή της Ελλάδας στα νεότερα χρόνια. Μέσα από τις αναφορές και τα τραγούδια του βρίσκει τρόπο έκφρασης το τεταμένο πολιτικό κλίμα, που οδηγεί στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Είναι από τις ελάχιστες επίσημες παρουσίες στο χώρο, που βλέπουν το φως της δημοσιότητας από τις εφημερίδες εκείνων των ημερών.

Τα μεταπολιτευτικά χρόνια τραγουδά κάποια ακόμα τραγούδια του Χρήστου Λεοντή, του Σταύρου Ξαρχάκου και του Γιάννη Μαρκόπουλου. Παράλληλα, ηχογραφεί τα «Αντιπολεμικά» τραγούδια του Λίνου Κόκοτου και του Δημήτρη Χριστοδούλου και κάποια μελοποιημένα από τον Ηλία Ανδριόπουλο ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη. Επανέρχεται όμως και στα παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης, ενώ λέει και κάποια λαϊκά τραγούδια του Στέλιου Βαμβακάρη. Με τον «Αργαλειό», το «Φιλεντέμ», τον «Πραματευτή», αλλά και το «Μεσοπέλαγα αρμενίζω», η φωνή του ακούγεται και πάλι έντονα. Τώρα λέει και πάλι «τραγούδια ζωής». Όμως, η ζωή του επιφυλάσσει μία δυσάρεστη έκπληξη...

Ο «αρχάγγελος», στη γειτονιά των αγγέλων

Το 1979 είναι μια δύσκολη χρονιά για τον Νίκο Ξυλούρη. Αν και η καριέρα του βρίσκεται στο απόγειό της, ο ίδιος υποφέρει από έντονους πόνους στο κεφάλι και στο θώρακα. Ταξιδεύει στη Νέα Υόρκη και εισάγεται για εξετάσεις στο Memorial Hospital, όπου διαπιστώνεται ότι πάσχει από καρκίνο. Έπειτα από πολλαπλές εγχειρήσεις επιστρέφει στο σπίτι ενός φίλου του στο Πόρτο Ράφτη και προσπαθεί να νικήσει την επάρατο νόσο.

Την Τετάρτη, 6 Φεβρουαρίου του 1980, μπαίνει στο Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Πειραιώς για νέες εξετάσεις. Την επόμενη μέρα, όμως, η κατάσταση της υγείας του επιδεινώνεται και το βράδυ της Πέμπτης πέφτει σε κώμα. Οι γιατροί κάνουν υπεράνθρωπες προσπάθειες για να τον κρατήσουν στη ζωή, αλλά όλα είναι μάταια. Τα χαράματα της Παρασκευής 8 Φεβρουαρίου φεύγει για πάντα από κοντά μας. Το τραγούδι που κάποτε τραγούδησε βγήκε αληθινό...

«Μια μέρα, μια Παρασκευή
θα πέσω να πεθάνω
και μια Λαμπρή θ αναστηθώ
από το χώμα απάνω»

Στις 9 Φεβρουαρίου χιλιάδες κόσμου, επώνυμοι κι ανώνυμοι, αποχαιρετούν τον «Αρχάγγελο της Κρήτη» με δάκρια στα μάτια και τραγουδούν:

«Έβαλε ο Θεός σημάδι παλικάρι στα Σφακιά
και ο πατέρας του στον Άδη άκουσε μια τουφεκιά...»

Μια από τις ερμηνείες του που πάντα με συγκινεί είναι η πιο κάτω. Από το δίσκο "Χρονικό" του Γιάννη Μαρκόπουλου σε στίχους Κώστα Μύρη από το 1969

12 σχόλια:

chrys είπε...

Μια φορά μιλούσα με κάποια φίλη μου μουσικό και μου εξήγησε ότι ο Ξυλούρης φωνητικά δεν έλεγε και πολλά. Αλλά το πάθος που έβαζε όταν τραγουδούσε ήταν ανεπανάληπτο!
Αιωνία του η μνήμη...

Itsmylife είπε...

Να' σαι καλά φίλε που μας τον θύμησες. Μεγάλη φωνή ο Ξυλούρης, αφού μέχρι σήμερα ακούεις τα τραούθκια του τζιαι σηκώνεται η τρίχα σου...Διαπεραστική, λαϊκή, όπως θέλεις πε την. Είναι άφταστη...!

Disdaimona είπε...

Εν είχα σκοπό να αφήσω μήνυμα,γιατί τι μήνυμα να αφήσεις για τον Ξυλούρη και ειδικά αυτό το τραγούδι.

Αλλά chrys μουσικοί εννε όποιοι τυχαίνει να έχουν ένα πτυχίο που ένα ωδείο/σχολή. Αν ακούεις τον Ξυλούρη τζαι κάμνεις τον εμπειρογνώμονα με τέτοιου είδους κριτική (φωνητικά εν λέει πολλά!!!)
ξικρεμμάζεις το πτυχίο τζαι πάεις κατευθείαν ωτορυνολαριγγολόγο.

Σόρρυ αλλά κάπου πρέπει να βάλουμε ένα όριο και στο τι λέμε.Αν υπήρχε ένα μηχάνημα να συνδέεται η ανθρώπινη φωνή με ένα μετρητή συχνοτήτων ο Ξυλούρης ήταν να γίνει sample!

Λέξι, εξαίρετη επιλογή!

John Charalambous είπε...

08/02/2010

Η ΕΔΕΚ ΑΠΟΤΑΣΣΕΤΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΟΥ ΤΟΥΡΚΟΠΟΙΕΙ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΜΑΣ!

the Idiot Mouflon είπε...

@Λάμπης

Γιούπι!

Lexi_penitas είπε...

@Λάμπης

Ο θεός να σ' ελεήσει... χαχαχαχαχα

ΔemΩΝ είπε...

@disdaimona

πες τα χρυσόστομη!

Κκουλλάς είπε...

Oυδείς αναντικατάστατος λαλούν.
Για τον Ξυλούρη δεν ισχύει.

Ανώνυμος είπε...

Ξυλούρης = Υπέρτατος, Ατέλειωτος, Αγωνιστής, Τεράστιος τζαι πάει η λίστα...Σύμβολο Αιώνιο

ΔemΩΝ είπε...

Που λες εχθρότατε (από το φίλτατε) Λεξηπλάνητα, επειδή είμαι λάτρης ΚΑΙ της κυπριακής μουσικής, όποτε ακούω τα αγαπημένα μου ριζίτικα σκέφτομαι πως αν οι κύπριοι είχαν την αγάπη που έχουν οι κρητικοί για τη μουσική τους ο τόπος αυτός θα ήταν πολύ διαφορετικός...

Ίσως η μεγαλύτερη ύβρις σε αυτό εδώ το νησί είναι ο τρόπος που μεταχειρίζονται οι κάτοικοι τη μουσική τους.

Ανώνυμος είπε...

Ο Νικος Ξυλουρης αν και μας αφησε νωρις, θα ζει για παντα μεσα στην ψυχη μας, μεσα στην σκεψη μας, ειναι αθανατος .. η φωνη του, η παρουσια του, οι πραξεις του...αιωνια η μνημη του

Ανώνυμος είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
Related Posts with Thumbnails

Έλα στην παρέα μας

Αλήτη ! Απόψε είν' η βραδιά τόσο καλή, τόσο καλή ! Μπορείς να πας να κοιμηθείς σ' ένα παγκάκι, αλήτη ! Πλάτυνε η σκέψη τη ζωή τόσο πολύ, τόσο πολύ, πόκανε ο άνθρωπος τη γη κι όλο το σύμπαν σπίτι.

Τεύκρος Ανθίας - Τα σφυρίγματα του αλήτη